ज्येष्ठ खगोलशास्त्रज्ञ डॉ. जयंत नारळीकर यांचे निधन; विज्ञान आणि खगोलशास्त्र क्षेत्रातील त्यांचे अमूल्य योगदान स्मरणीय राहणार.
सायली मेमाणे,
Pune २१ मे २०२४ : डॉ. जयंत विष्णू नारळीकर, ज्येष्ठ आणि सुप्रसिद्ध खगोलशास्त्रज्ञ, मंगळवारी आपल्या ८६ व्या वर्षी अखेरचा श्वास घेतला. त्यांच्या निधनाने भारतीय विज्ञानविश्वाला एक मोठा धक्का बसला असून, त्यांच्या कार्यामुळे भारतीय खगोलशास्त्र क्षेत्राला जागतिक स्तरावर महत्त्व प्राप्त झाले. डॉ. नारळीकर हे विज्ञानप्रसारक आणि संशोधक म्हणून अत्यंत आदरणीय व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांच्या निधनामुळे भारतीय विज्ञानाला एका सुवर्णयुगाचा अंत झाला, असे मान्यवर आणि जनसामान्यांनी व्यक्त केले.
डॉ. नारळीकर यांना काही दिवसांपासून खासगी रुग्णालयात उपचार घेत होते. नंतर त्यांना त्यांच्या पुण्यातील घरी आणण्यात आले. मंगळवारी सकाळी झोपेतच त्यांचा मृत्यू झाला. त्यांच्या पश्चात तीन कन्या आणि कुटुंबीय असा परिवार आहे. डॉ. नारळीकर यांचे पार्थिव सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठाच्या आंतरविद्यापीठीय खगोलशास्त्र व खगोलभौतिकी केंद्रात (आयुका) अंत्यदर्शनासाठी ठेवण्यात येणार आहे. त्यानंतर वैकुंठ स्मशानभूमीत त्यांच्या अंत्यसंस्कार होणार आहेत.
डॉ. नारळीकर यांचा जन्म १९ जुलै १९३८ रोजी कोल्हापूर येथे झाला. त्यांचा कुटुंब शिक्षण क्षेत्राशी निगडीत होते. वडील विष्णू वासुदेव नारळीकर हे गणिततज्ज्ञ आणि बनारस हिंदू विद्यापीठाच्या गणित विभागाचे प्रमुख होते, तर आई सुमती नारळीकर संस्कृत विदुषी होत्या. डॉ. नारळीकर यांनी आपले प्राथमिक शिक्षण वाराणसी येथे पूर्ण केले. त्यानंतर त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठात पीएच.डी. केली, जिथे त्यांनी सर फ्रेड हॉयल यांच्या मार्गदर्शनाखाली गणित व खगोलशास्त्र क्षेत्रात प्रावीण्य प्राप्त केले.
त्यांनी ‘रँग्लर’ हे सन्मान, ‘टायसन मेडल’ आणि ‘स्मिथ्स प्राइज’ अशा महत्त्वाच्या पुरस्कारांनी आपले कार्य सन्मानित केले. २०२१ मध्ये नाशिक येथे झालेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपदही त्यांनी सांभाळले. विज्ञानसामाजिक क्षेत्रात त्यांचा प्रभाव अमूल्य होता. डॉ. नारळीकर यांनी आपल्या संशोधनाने आणि लिखाणाने विज्ञान जनतेपर्यंत पोहोचवण्याचा काम केलं, ज्यामुळे युवकांना विज्ञानाच्या मार्गावर प्रेरणा मिळाली.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी देखील त्यांच्या निधनावर शोक व्यक्त करताना डॉ. नारळीकर यांच्या विज्ञान क्षेत्रातील योगदानाला सलाम केला आणि त्यांच्या कुटुंबीयांना सांत्वना दिली. त्यांनी डॉ. नारळीकर यांच्या व्यक्तिमत्त्वाला प्रेरणादायी मानले आणि विज्ञान क्षेत्रातील त्यांच्या कार्याला पुढच्या पिढ्यांसाठी मार्गदर्शक ठरण्याची अपेक्षा व्यक्त केली.
डॉ. जयंत नारळीकर यांचे कार्य भारतीय विज्ञानासाठी एक अमूल्य ठेवा आहे. त्यांचा विज्ञानप्रसार व संशोधन कार्य नेहमीच स्मरणात राहील. त्यांच्या निधनाने केवळ खगोलशास्त्रज्ञच नाही तर संपूर्ण विज्ञानवर्ग दुःखी आहे.